Een blog geschreven door Susan Marletta Hart (www.susanmarlettahart.com)
Burn-out neemt toe. De klacht is zelfs dramatisch hoog onder leerkrachten: 1 op de 4 onderwijzers kampt met burn-outklachten (blijkt uit cijfers die TNO in samenwerking met de Volkskrant in de rubriek Klopt dit wel? publiceerden.) Een vakgebied waar uit ervaring veel hooggevoelige mensen werken. Hsp’s werken ook veelvuldig in de zorg, en ook daar is het aantal werknemers met burn-out hoger dan gemiddeld.
Machteloosheid als oorzaak van burn-out
We zijn geneigd te denken dat burn-out komt door te veel prikkels en té veel werk, maar dat is maar een deel van het verhaal. En logisch om te denken is het ook, want hoogsensitieve mensen hebben meer tijd nodig om prikkels te verwerken, en die tijd is er vaak onvoldoende. Dat is zeker een aspect van de toename van burn-out, maar niet de hele waarheid. Burn-out is vooral een chronische uiting van machteloosheid. Van onmacht.
Burn-out is namelijk een gevolg van chronische stress, en chronische stress komt in de kern voort uit een angstreactie. En angst is nauw verweven met onmacht. Anders dan we geneigd zijn te denken, is overprikkeling niet de grootste boosdoener: angst is dat wel. Angst is een primair gevoel, dat evolutionair is ontwikkeld om ons buiten gevaar te houden: het prikkelt de orthoysympaticus om te reageren. Je hebt grofweg vier reactiemogelijkheden als je diepe angst voelt:
– je begint als een wildeman om je heen te slaan, je wordt boos, agressief en verdedigt jezelf zo goed je kunt. Dit is een vechtrespons.
– of je kruipt weg in een hoekje, maakt jezelf zo klein en onzichtbaar mogelijk. Dit is schrikken en verstarren.
– vervolgens is er de keuze om je te onderwerpen. Hiermee laat je met gedrag duidelijk zien dat de ander de baas is door jezelf klein en nederig te maken. Je voegt je, en vaak maak je jezelf wijs dan het beter is zo.
– en tenslotte is er nog één vierde optie: je rent heel hard weg. Dit kan op alle mogelijke manieren gebeuren, waarvan jezelf ziek melden een tussenoplossing en je baan opzeggen de meest ultieme is. Dit is de vluchtrespons.
Hoogsensitieve personen vertonen vaker de reactiestijlen 2 tot en met 4. Ze zijn een ster in bevriezen, zich voegen of, en dat is meteen de meest verstandige van de drie: vluchten. Vechten zit doorgaans minder in het karakter van een bedachtzame, vredelievende, empathische hsp. Maar uitzonderingen zijn er natuurlijk altijd.
Onmacht, een maatschappelijk probleem
Burn-out is eigenlijk geen individueel probleem; het is in de eerste plaats een maatschappelijk probleem. Hoewel het individu er voor boet, ontstaat de moderne burn-out door verkeerde politieke en maatschappelijke besluit- en regelgeving. Burn-out ontstaat namelijk door onmacht. Burn-out vreet de mens van binnen op, het is een onzichtbaar verterend virus, dat op individueel niveau schade aanricht; die fybromyalgie, chronische vermoeidheid, ernstige verstoring van de hormoonhuishouding, bijnieruitputting en diabetes veroorzaakt. Ook de lijst van psychische klachten is lang: van slapeloosheid tot depressies, van verslavingen tot eetstoornissen. Maar het virus ontstaat door een parasiet, het profiterende principe dat een maatschappelijke oorzaak heeft. Ik kan een hsp helpen met zijn klachten, maar de oorzaak niet wegnemen: die ligt namelijk in de maatschappij. Dat moeten we met elkaar doen.
De allerbelangrijkste oorzaak van stress is onmacht. Wie geen grip op zijn eigen situatie heeft, voelt een basale angst en ontwikkelt gevoelens van machteloosheid. Machteloosheid leidt regelrecht tot stress. Als we dus op persoonlijk en maatschappelijk niveau iets willen doen aan het toenemende probleem van burn-out dan zullen we de focus moeten verleggen naar de oorzaken van gevoelens van onmacht. En de uitweg er uit is toename van zelfbestemming, meer zeggenschap, meer vrijheid. En zie nu: de zorg en het onderwijs – de twee sectoren waar stress en burn-out het meest voorkomen, hebben zich de afgelopen vijftien jaar precies in de andere richting ontwikkeld: leerkrachten en verpleging moeten zich meer en meer naar protocollen en managers voegen. Dus de oorzaak lijkt me gevonden.
Verandermanagers staan op
Hoogsensitieven betalen vaak de hoogste tol. Door hun persoonlijke ervaring lijden ze het meest, maar ze kunnen ook leiden: richtinggevers worden, lichtgevers worden. Zij kunnen vlagvoerders, koplopers, verandermanagers worden. En ik kom ze steeds meer in mijn praktijk tegen. Zoals Annelies, de wetenschapper die gaat onderzoeken welke omstandigheden op de werkvloer tot innerlijke rust en vrede leiden; of Barbara, de voorzitter van een raad van bestuur die een ziekenhuis gaat saneren op basis van haar eigen fysieke welbevinden; of Eline, die kinderen leert wat verbinden en concurrerende communicatie inhouden; om Sigrid die arts is en anders wil zorgen voor haar medemensen. Ik ontmoet steeds meer hoopgevende, inspirerende mensen. Mensen met verbindende, inlevende kwaliteiten, die vrijmoedig en visionair zijn. Die zich niet meer laten leiden, maar zelf de leiding nemen. In de eerste plaats over hun eigen leven, en eigen omstandigheden.
Verlichting aan de andere kant van de tunnel
Zeggenschap en vrijheid zijn de uitweg uit de vicieuze cirkel die stress in wezen is. Want hoe meer stress, hoe minder we in staat zijn ons leven waarachtig te overzien. We ontwikkelen door stress een tunnelblik en focussen ons meer en meer op de problemen in plaats van de oplossingen. We moeten daarom focussen op precies de andere kant van de tunnel: op levensvreugde, op vrijheid, op lust en liefde! Dit betekent: de blik verruimen door ruimte en rust te creëren. In mijn nieuwe boek Hooggevoeligheid en Stress lees je welke processen, gedachten en omgangsvormen ons spanning, en welke ons ontspanning en plezier kunnen brengen. Daarbij geef ik je ook yoga-oefeningen en meditaties om direct verlichting te brengen. Zodat ook jij een lichtwerker wordt en de samenleving inspireert tot omdenken.
24 november 2017 – Susan Marletta Hart